Pasożyty wewnętrzne są jedną z najczęstszych dolegliwości zdrowotnych występujących u agam brodatych. Choć na pierwszy rzut oka są niedostrzegalne, mogą powodować poważne komplikacje zdrowotne, które mogą prowadzić nawet do śmierci agamy brodatej. Objawy takie jak zmiana w zachowaniu, odmawianie przyjmowania pokarmu, apatyczność, utrata wagi lub nietypowy wygląd odchodów jaszczurki powinny nas zaalarmować i skłonić do wizyty u weterynarza. Skąd biorą się pasożyty wewnętrzne w organizmie agamy brodatej? Jakie pasożyty najczęściej atakują jaszczurkę i jakie są objawy? Jak postępować, kiedy w organizmie naszej agamy zostaną wykryte nicienie lub kokcydia?
Skąd się biorą pasożyty przewodu pokarmowego u agamy brodatej?
Istnieje kilka przyczyn wpływających na pojawianie się pasożytów przewodu pokarmowego w organizmie agamy brodatej, a do najczęstszych z nich możemy zaliczyć:
- Stres aklimatyzacyjny – stres aklimatyzacyjny jest jedną z głównych przyczyn osłabienia układu odpornościowego agam brodatych i zwiększa podatność na wystąpienie infekcji pasożytniczej. Może ona wystąpić na skutek zmiany środowiska, na przykład po przetransportowaniu zwierzęcia do nowego miejsca zamieszkania lub na skutek zmiany warunków w terrarium. Zwierzę może mieć trudności z adaptacją do nowego miejsca, co może prowadzić do obniżenia jego odporności. Duża część agam, które trafiają do nowych domów z hodowli, posiada w jelitach przetrwalnikowe formy pasożytów, które ujawniają się w sytuacji silnego stresu – nie zawsze oznacza to, że zarobaczone zwierzęta były zaniedbane, choć oczywiście każda sytuacja jest indywidualna.
- Kontakt z odchodami zarażonej jaszczurki – kontakt z odchodami zarażonej agamy brodatej jest kolejną z dróg transmisji pasożytów wewnętrznych. W odchodach zarażonych osobników mogą znajdować się zarówno jaja, jak i larwy pasożytów, które następnie przenoszą się na zdrowe zwierzęta. Kiedy agama brodata wejdzie w kontakt z zanieczyszczonymi odchodami poprzez doustne przyjęcie (np. podczas jedzenia owadów, które chodziły po zarażonych odchodach lub badając językiem powierzchnię, na której wcześniej leżały zakażone odchody), może dojść do zakażenia pasożytami. Następnie pasożyty rozwijają się i namnażają w organizmie gospodarza, prowadząc do powikłań.
- Zakażone owady karmowe – owady takie jak świerszcze lub karaczany, które są podstawą diety agam, mogą być nosicielami różnych rodzajów pasożytów, takich jak kokcydia lub nicienie. Choć same w sobie nie są nosicielami pasożytów właściwych dla agamy, mogą je przenosić, mając np. kontakt z odchodami zarażonej jaszczurki. Owad spożywając odchody może zjeść jaja znajdujące się w kale. Kiedy agama zjada zainfekowanego owada, pasożyty przenoszą się do jej organizmu, gdzie zaczynają się rozwijać i rozmnażać, prowadząc do infekcji. Aby zminimalizować ryzyko zakażenia pasożytami poprzez owady karmowe, należy kupować je od sprawdzonych dostawców, którzy hodują owady w kontrolowanych warunkach.
- Niedokładnie umyte rośliny karmowe – pasożyty mogą przenosić się również na roślinach, które podajemy jaszczurce, szczególnie te, który pozyskujemy z łąki lub ogrodu, np. mlecz, koniczyna, babka lancetowata lub mniszek lekarski. By wyeliminować ryzyko, należy je dokładnie umyć przed podaniem do spożycia. Rośliny kupione w sklepie również wymagają umycia.
- Kontakt z zanieczyszczonym otoczeniem – puszczanie agamy luzem np. po zanieczyszczonej podłodze lub branie na brudne ręce może również prowadzić do zarażenia pasożytami. Pamiętajmy, że pod podeszwami butów możemy wnosić do wnętrza naszego domu z dworu różne drobnoustroje, które podczas spacerów poza terrarium mogą przenieść się również na agamę. Jeśli mamy inne zwierzęta, które wyprowadzamy na dwór, np. psy lub koty, to mogą one przenosić jaja pasożytów pod łapami albo na sierści.
- Niezdezynfekowane używane terrarium lub brak higieny w terrarium – terrarium, jako zamknięta przestrzeń, wymaga regularnej dezynfekcji, aby zapobiegać rozwojowi pasożytów. W przypadku zakupu używanego terrarium powinniśmy je dokładnie zdezynfekować, ponieważ nie mamy pewności czy poprzedni mieszkaniec nie był zarażony pasożytami, które rozniosły się po zbiorniku. Higiena w terrarium obejmuje regularne sprzątanie, usuwanie odchodów, resztek jedzenia oraz innych zanieczyszczeń. Aby zapobiegać infekcjom pasożytniczym, terrarium agamy brodatej powinno być regularnie dezynfekowane, a podłoże oraz wyposażenie terrarium systematycznie wymieniane i czyszczone.
- Dziko żyjące owady – podawanie dziko żyjących owadów agamom brodatym może narażać je na ryzyko zakażenia pasożytami wewnętrznymi. Dziko żyjące owady często są nosicielami pasożytów, zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Nie mamy kontroli nad środowiskiem, w którym żyły, ani nad tym, z jakimi innymi organizmami miały kontakt, w związku z czym stanowią potencjalne zagrożenia dla agamy brodatej. Wolno żyjące owady, które przedostaną się do domu, np. muchy, chrząszcze majowe, karaluchy, również są potencjalnymi nosicielami pasożytów i jeśli zostaną przypadkiem spożyte przez agamę, mogą narazić ją na kłopoty zdrowotne.
Jakie pasożyty atakują agamę brodatą?
Możemy wyróżnić kilka rodzajów pasożytów, które atakują organizm agamy brodatej:
- Kokcydia (Isospora spp.) – jest to jeden z groźniejszych rodzajów pasożytów atakujących układ pokarmowy agamy brodatej. Oprócz standardowych objawów świadczących o pasożytach, alarmująca w przypadku pierwotniaków powinna być obecność krwi w kale lub rozwodnione odchody oraz odwodnienie agamy (zaatakowana błona śluzowa przewodu pokarmowego nie działa właściwie, co powoduje brak wchłaniania wody i substancji odżywczych z pokarmu). Szczególnie podatne na kokcydiozę są młode agamy brodate i również one są najbardziej narażone na komplikacje zdrowotne i śmierć, jeśli w porę nie wykonamy odrobaczania. Agamy brodate w trakcie leczenia kokcydiozy mogą leżeć w bezruchu z zamkniętymi oczami – w tym czasie powinniśmy im zapewnić właściwe ogrzewanie i przede wszystkim spokój. Możliwe leki, które może zapisać weterynarz na zwalczenie pierwotniaków to: Baycox, Procox. Razem z lekami, weterynarz powinien zapisać również leki osłonowe na wątrobę, np. Hepatiale. Sam lek, dawkę oraz sposób leczenia ustala weterynarz i w żadnym wypadku nie powinniśmy tego robić na własną rękę.
- Nicienie (Oxyuridae) – mniej groźne, ale również konieczne do wyeliminowania. Objawy zarażenia obleńcami to m.in. słaby apetyt, kał o rozwodnionej konsystencji, apatia. Nicienie często występują w parze z kokcydiami, jednak należy pamiętać, że do wyeliminowania nicieni konieczne jest zastosowanie innych leków niż w przypadku pierwotniaków. Samo leczenie najczęściej nie jest dotkliwe dla agamy i nie widać symptomów wskazujących na zażywanie leków. Możliwe leki, które weterynarz zapisze na zwalczenie nicieni to: leki na bazie fenbendazolu. Sam lek, dawkę oraz sposób leczenia ustala weterynarz i w żadnym wypadku nie powinniśmy tego robić na własną rękę.
- Wiciowce – rzadziej występujące pierwotniaki dające podobne objawy do kokcydiozy – utrata apetytu, apatia, widoczny spadek sił, biegunka o nieprzyjemnym zapachu. Charakterystyczne dla wiciowców jest również szybkie odwodnienie agamy brodatej w ciągu kilku dni – wówczas skóra jaszczurki jest wyraźnie pomarszczona, a agama szybko chudnie. Wiciowce są czasami niewykrywane lub niewłaściwie opisywane w badaniach laboratoryjnych. Możliwe leki, które weterynarz zapisze na zwalczenie wiciowców to: Metronidazol. Sam lek, dawkę oraz sposób leczenia ustala weterynarz i w żadnym wypadku nie powinniśmy tego robić na własną rękę.
Jakie są objawy choroby pasożytniczej?
Istnieje kilka objawów, które mogą świadczyć o obecności choroby pasożytniczej u agamy brodatej:
- Niestandardowy wygląd i zapach odchodów – występowanie biegunki lub rozwodnionego, śluzowatego kału o nieprzyjemnym zapachu może być sygnałem mówiącym o pasożytach. Jeśli zauważymy dodatkowo niestrawione resztki wydalonego pokarmu mimo właściwej temperatury w terrarium, również może to wskazywać na nieprawidłowe działanie układu pokarmowego, które wynika z obecności pasożytów w organizmie agamy brodatej.
- Utrata apetytu – brak łaknienia i odmawianie przyjmowania pokarmu (który wcześniej był przyjmowany bez problemu) powyżej tygodnia może wskazywać na obecność pasożytów.
- Wymioty – uszkodzony przewód pokarmowy nie jest w stanie właściwie trawić pokarmu, więc agama będzie zwracać treść żołądka.
- Spadek aktywności, trudności w poruszaniu, stres – agama brodata będzie chować się w ciemniejsze miejsca i rzadko przemieszczać. Przy próbach kontaktu ze strony opiekuna jaszczurka może też być agresywna.
- Przybranie ciemniejszych kolorów – jeśli ciemniejsze barwy ciała wraz z innymi objawami utrzymują się przez dłuższy czas, może to świadczyć o chorobie.
- Nagła utrata wagi – jeśli agama brodata regularnie spożywa owady i rośliny, a mimo to traci wagę, najpewniej mamy do czynienia z chorobą pasożytniczą.
- Widoczny spadek sił – agama zarażona pasożytami może nie mieć sił, by podtrzymać głowę w powietrzu i pozostawać cały czas w spoczynku. Taki stan wskazuje na poważne nieprawidłowości zdrowotne i obecność pasożytów.
- Przymknięte, zamroczone lub zapadnięte oczy – już z samego spojrzenia agamy będziemy mogli wywnioskować, że zwierzę cierpi. Przymknięte lub zamknięte oczy będą świadczyć o bólu, a zapadnięty wzrok w połączeniu z pofałdowaną skórą na plecach świadczy o poważnym odwodnieniu
Co robić, kiedy agama brodata ma pasożyty?
Jeżeli mamy podejrzenie, że nasza agama brodata jest zarażona pasożytami, powinniśmy zabrać ją do weterynarza celem postawienia odpowiedniej diagnozy.
Koniecznie zabierzmy ze sobą próbkę świeżego kału agamy brodatej, która zostanie przekazana do badania laboratoryjnego. Jeśli podczas badania laboratoryjnego okaże się, że w próbce są obecne pasożyty, weterynarz zastosuje właściwe leczenie.
Po wykryciu choroby mamy dwie opcje:
- Przygotowanie zbiornika zastępczego, w którym zwierzę będzie przebywać na czas leczenia – może to być nawet plastikowy pojemnik, ważne żeby były w nim odtworzone warunki z terrarium, przede wszystkim temperatura.
- Agama może również pozostać w codziennym terrarium, ale wówczas należy je zdezynfekować przed leczeniem, w trakcie i po zakończeniu kuracji. Na czas leczenia dno powinniśmy wyłożyć ręcznikami papierowymi i sprzątać odchody, tak by nie doprowadzić do ponownej infekcji.
Jeśli mamy podejrzenie, że agama mogła zarazić się od owadów karmowych, koniecznie powinniśmy je zutylizować i nie podawać jaszczurce do jedzenia.
Agama brodata w trakcie leczenia
W trakcie leczenia, powinniśmy zapewnić agamie brodatej spokój i nie narażać jej na niepotrzebny stres, który będzie osłabiać odporność jaszczurki.
Unikajmy wyjmowania agamy z terrarium lub zbiornika kwarantannowego oraz jeśli to możliwe, zakryjmy przednią szybę terrarium, np. kocem lub kartonem, tak by do jaszczurki docierało jak najmniej niepokojących bodźców z zewnątrz. Nasza jedyna aktywność powinna ograniczać się do sprzątania odchodów, podawania pokarmu, leków i wymiany wody.
W zbiorniku zastępczym powinny panować takie same warunki jak w terrarium, przede wszystkim powinniśmy zadbać o temperaturę – pod lampą grzewczą powinna być temperatura 38-40 stopni. Poza tym wystrój powinien być minimalny – na dno kładziemy papierowe ręczniki i oprócz tego umieszczamy 2 miski – jedną na wodę i jedno na owady. Ręczniki powinny być wymieniane codziennie lub jeśli agama wypróżni się.
W trakcie leczenia agama brodata może być mniej aktywna – wewnątrz jej organizmu będzie toczyć się walka z pasożytami, która może być wyczerpująca dla całego organizmu. Przez kilka dni podczas leczenia agama może leżeć z przymkniętymi oczami do czasu aż nie pozbędzie się z organizmu niechcianych drobnoustrojów.
Warto podczas kuracji wykonywać agamie codziennie ciepłą kąpiel w wodzie o temperaturze 35 stopni przez ok. 15-20 minut. Pasożyty mogą również bytować na skórze gada, więc zmyjemy w ten sposób ich pozostałości. Dodatkowo ciepła woda pobudzi pracę jelit i ułatwi wypróżnienie się w tym trudnym dla agamy okresie.
Czasami można spotkać się z zaleceniem podawania zmielonego pokarmu przez strzykawkę, jeśli agama nie je. Osobiście odradzałbym ten sposób, bo bez odpowiedniej wprawy (szczególnie jeśli pokarm jest zbyt płynny) możemy niechcący strzelić płynem w tchawicę, która znajduje się dość blisko w jamie gębowej gada. Zadławienie płynem może prowadzić do zapalenia płuc lub śmierci. Karmienie ze strzykawki powinniśmy zostawić na ekstremalne sytuacje, kiedy agama nie je kilka tygodniu i wyraźnie chudnie.
Po ok. 1-2 tygodniach od zakończenia leczenia, powinniśmy ponownie pobrać próbkę kału do badania na obecność pasożytów. Jeśli wynik nie potwierdzi obecności drobnoustrojów, zwierzę jest wyleczone.
Czasami zdarza się, że po wyleczeniu jednego rodzaju pasożyta np. kokcydiów na jego miejsce pojawiają się inne – np. nicienie. Pasożyty bytujące w jednym środowisku rywalizują ze sobą, więc po wyeliminowaniu jednego gatunku, inny może ujawnić się i zająć miejsce wobec braku rywala. Na różne gatunki pasożytów działają różne leki, więc stosowanie jednej kuracji nie sprawi, że wyeliminujemy wszystkie drobnoustroje i często w takich sytuacjach jak wyżej trzeba do leczenia włączyć nowe leki.
Dezynfekcja terrarium po chorobie pasożytniczej
Dezynfekując terrarium powinniśmy zadbać nie tylko o zbiornik, ale również o całe wyposażenie, takie jak ścianki, miski, tuby, korzenie i akcesoria. Jeśli zwierzę było zarażone przez dłuższy czas, pasożyty mogą bytować w różnych zakamarkach terrarium, więc musimy całkowicie wyeliminować ryzyko ponownego zarażenia.
Na czas dezynfekcji zbiornika, agama powinna przebywać w innym miejscu, tak by nie zatruć się oparami środków dezynfekujących. Dobrze wykonana dezynfekcja powinna odbywać się w trakcie i po leczeniu choroby pasożytniczej.
O metodach dezynfekcji napisałem w innym tekście, który znajdziesz tutaj: Higiena i dezynfekcja terrarium jaszczurki
Profilaktyka weterynaryjna - kiedy wykonać badanie kału na obecność pasożytów?
Aby mieć stan zdrowia agamy brodatej pod stałą kontrolą, powinniśmy regularnie wykonywać badania kału na obecność pasożytów, przynajmniej raz na pół roku u dorosłej agamy oraz w każdej sytuacji, kiedy będzie nas niepokoić zachowanie jaszczurki. Dodatkowo jeśli zwierzę szykuje się do zimowania, to przed zaśnięciem również próbka powinna zostać przebadana.
Obowiązkowo powinniśmy zabrać próbkę kału do badania ok. 1-2 tygodni po zakupie agamy, niezależnie od źródła jej pochodzenia. Okres aklimatyzacji w nowym miejscu jest czasem, kiedy najczęściej ujawniają się pasożyty wykorzystując osłabienie organizmu jaszczurki. Z racji tego, że młode agamy są bardziej podatne na zarażenie i radzą sobie z chorobą trudniej niż dorosły osobnik, nieleczenie choroby pasożytniczej może prowadzić do śmierci jaszczurki.
Szukając weterynarza powinniśmy zawsze w pierwszej kolejności wybierać takiego, który specjalizuje się w leczeniu chorób zwierząt egzotycznych.